विधान परिषदेची रचना कशी असते?
पदवीधर आणि शिक्षक मतदारसंघांची रचना आणि निवड कशी केली जाते याबद्दल संपूर्ण माहिती?
विधानसभा आणि परिषद अशा दोन सभागृहांसह विधानमंडळ असलेल्या राज्यांमध्ये हे मतदारसंघ अस्तित्वात आहेत. भारतातील सहा राज्ये अशी द्विसदनीय विधानसभा आहेत - आंध्र प्रदेश , तेलंगणा, बिहार, कर्नाटक, महाराष्ट्र आणि उत्तर प्रदेश. ज्या राज्यांमध्ये विधानपरिषद आहेत त्या राज्यांमध्ये त्यांची रचना राज्यघटनेने स्पष्ट केली आहे. घटनेच्या कलम 171 च्या कलम 3 नुसार, परिषदेच्या (किंवा विधान परिषदेच्या) सदस्यांपैकी एक तृतीयांश सदस्य मतदानाद्वारे निवडले जातील .नगरपालिका, जिल्हा मंडळे इत्यादी स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या सदस्यांचा समावेश आहे.
1950 मध्ये जेव्हा राज्यघटना तयार केली गेली तेव्हा अशी भावना होती की परिषदेचे काही सदस्य केवळ सुशिक्षितांनी निवडले तर जात, धर्म, पैसा किंवा मसल पॉवर यांचा प्रभाव कमी होण्यास मदत होईल. त्यावेळी 80% पेक्षा जास्त लोकसंख्या निरक्षर होती. तथापि, आज या तरतुदीवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करणारे आणि याला अलोकतांत्रिक आणि फारसे शिक्षित नसलेल्यांसाठी संरक्षण देणारे अनेक जण आहेत.
विधान परिषदेची रचना कशी असते?
राज्यात विधान परिषदेचे एकूण ७८ सदस्य आहेत. त्यापैकी ३१ सदस्य विधानसभेचे आमदार निवडून देतात, २१ सदस्य स्थानिक स्वराज्य संस्थांमधून निवडले जातात. तर १२ उमेदवार राज्यपाल नियुक्त करतात आणि ७ उमेदवार अध्यापन मतदारसंघातून आणि ७ उमेदवार पदवीधर मतदारसंघातून येतात. मुंबई, कोकण, पुणे, औरंगाबाद, नाशिक, नागपूर आणि अमरावती हे पदवीधर आणि शिक्षक मतदारसंघ आहेत. आपल्याला माहित आहे की दर दोन वर्षांनी विधान परिषदेचे एक तृतीयांश सदस्य निवृत्त होतात आणि त्यांच्या जागी नवीन निवडणूक होते .
पदवीधर मतदारसंघ :
महाराष्ट्रात विधानपरिषद तसेच विधानसभा आहे. ज्यांचे आमदार नगरसेवक-जिल्हा परिषद सदस्य, आमदार, शिक्षक किंवा पदवीधरांमधून निवडले जातात. समाजातील विविध घटकांना लोकशाही प्रक्रियेत स्थान मिळाले पाहिजे, अशी कल्पना त्यात मांडण्यात आली आहे. महाराष्ट्राच्या विविध भागातील पदवीधर त्या भागातून त्यांचे प्रतिनिधी आमदार निवडतात. खेड्यापाड्यातील मतदारांना फारशी माहिती नसलेले पदवीधर मतदार आहेत, ही वस्तुस्थिती लोकांपर्यंत पोहोचवणे ही एक महत्त्वाची आणि निकडीची गरज आहे. प्रत्येक जिल्ह्यात पदवीधर मतदारसंघ असतो. पदवीधर त्या मतदारसंघातून निवडणुकीसाठी पात्र आहे. सर्व नोंदणीकृत पदवीधर मतदार पदवीधर उमेदवाराला मतदान करतात. ते मतदारसंघाचे प्रतिनिधित्व करतात आणि पदवीधारकांचे प्रश्न सोडवतात. ते विधान परिषदेचे आमदार म्हणून काम करतात.
पदवीधर मतदान नोंदणीकरिता पात्रता
१. तो भारताचा नागरिक असावा.
२. तो मतदार नोंदणीकरिता अहर्ता दिनांकाच्या किमान ३ वर्षांपूर्वी, मान्यताप्राप्त विद्यापीठाचा किंवा तत्सम विद्यापीठाचा पदवीधर असावा.
३. सर्वसाधारपणे संबंधित मतदारसंघातील रहिवासी असावा.
४. त्याने विहित कागदपत्रांसह फॉर्म क्र. १८ भरावा.
५. पदविका(Diploma) जर पदवीतुल्य असेल तरच पदवीधर गृहीत धरण्यात येईल.
शिक्षक मतदारसंघ
महाराष्ट्रात विधानसभेप्रमाणेच विधानपरिषदही आहे. ज्यांचे आमदार नगरसेवक-जिल्हा परिषद सदस्य, आमदार, शिक्षक किंवा पदवीधरांमधून निवडले जातात. समाजातील विविध घटकांना लोकशाही प्रक्रियेत स्थान मिळाले पाहिजे, अशी कल्पना त्यात मांडण्यात आली आहे. माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शाळेतील शिक्षक यासाठी मतदान करू शकतात. निवडून आलेले शिक्षक आमदार शिक्षकांचे प्रश्न विधान परिषदेत मांडतील, अशी अपेक्षा असते.
शिक्षक मतदान नोंदणीकरिता पात्रता
१. तो भारताचा नागरिक असावा.
२. त्याने मतदार नोंदणीकरिता अहर्ता दिनांकाच्या लगतच्या ६ वर्षात किमान ३ वर्ष माध्यमिक किंवा उच्च माध्यमिक शाळेत शिक्षक म्हणून पूर्णवेळ काम केलेले असावे.
३. सर्वसाधारणपणे संबंधित मतदारसंघातील रहिवासी असावा.
४. त्याने विहित कागदपत्रांसह त्यांनी फॉर्म क्र. १९ भरावा.
शिक्षक आणि पदवीधर मतदार नोंदणीकरिता आवश्यक कागदपत्रे
१. रहिवासाचा पुरावा ( पासपोर्ट, वाहन अनुज्ञप्ती, टेलेफोन/ वीज बिल किंवा इतर मान्यताप्राप्त कागदपत्रांची साक्षांकित प्रत.)
२. मार्क लिस्टची साक्षांकित प्रत.
३. पदवी / पदविकेची साक्षांकित प्रत.
४. ओळखपत्र
५. शिक्षक असल्यास नोकरी करीतअसल्याबाबत (आजी किंवा माजी) प्राचार्यांचे पत्र
६. विवाहित महिलेने विवाहानंतर नाव बदलले असल्यास त्याबाबतचे राजपत्र, पॅन कार्ड, राजपत्र नसल्यास प्रतिज्ञापत्र
साक्षांकन :
प्रमाणपत्रे संबंधित जिल्ह्यात कार्यरत असलेले तहसीलदार किंवा गटविकास अधिकारी, किंवा शासन मान्यताप्राप्त शाळेचे मुख्याध्यापक किंवा जिल्ह्यातील इतर राजपत्रित अधिकारी यांनी प्रमाणित केलेले असावेत.
अर्ज आणि कागदपत्रे सादर करणे
मतदार नोंदणी अर्जाच्या साक्षांकित प्रती आणि कागदपत्रे निवडणूक नोंदणी अधिकारी (ईआरओ), सहाय्यक निवडणूक नोंदणी अधिकारी (एईआरओ) किंवा तुमच्या मतदारसंघातील अन्य नामनिर्देशित अधिका-यांना व्यक्तिशः किंवा पोस्टाने सादर केली जाऊ शकतात.शक्यतो ही कागदपत्रे समक्ष सादर करून त्यांची अद्ययावत प्रारूप मतदार यादी प्रसिद्ध झाल्यानंतर त्यात स्वतःचे नाव असल्याची खात्री करावी.
मतदान कसे करायचे? मतदान प्रक्रिया कशी होते?
१. पदवीधर व शिक्षक मतदारसंघासाठी मतदान बॅलेट (मतपत्रिकेवर) पेपरवर होते.
२. बॅलेट म्हणजे मतपत्रिकेवर शिक्का मारून मतदान होते . त्यामुळे मतदारसंघात हजर राहून मतदान करणे आवश्यक आहे .
३. मत पत्रिकेवर नमूद उमेदवार क्रमांकानुसार उमेदवारांना पसंती क्रमांक द्यायचा असतो.
४. सर्वात पहिली पसंती असणाऱ्या उमेदवारांसमोर मराठी,इंग्रजी किंवा रोमन यापैकी एका भाषेतील आकड्यांमध्ये अंक लिहिता येतात.
५. पसंतीचा क्रमांक लिहिताना तो फक्त एकाच भाषेतील अंकांमध्ये लिहावा. उदाहरण (संख्या मराठीत १, २, ३ किंवा इंग्रजीत 1, 2, 3 असे अंक लिहिता येतील).
६. मतपत्रिकेवर पसंती क्रमांक वगळता इतर कोणत्याही खाणाखुणा करू नका.
७. मतपत्रिकेवर प्राधान्य क्रमांक लिहिताना स्वतःचे पेन किंवा पेन्सिल वापरण्याची परवानगी नाही . मतदान केंद्रावर मतदारांना जांभळ्या रंगाचे स्केच पेन देण्यात येत असून त्याचा वापर मतदानासाठी करावा अन्यथा मतदान नाकारले जाईल.
८. मतपत्रिकेवर "वरीलपैकी काहीही नाही" (NOTA) हा पर्याय उपलब्ध आहे. 'नोटा' किंवा पसंतीक्रमानुसार मते दिली जाऊ शकतात. मतदारांनी यापैकी एकच पर्याय वापरावा.
